ครบรอบ 50 ปีของบทความคลาสสิก “The Manager’s Job: Folklore and Fact” ของศาสตราจารย์ Henry Mintzberg — งานเขียนที่ไม่ได้เพียงแค่ตั้งคำถามกับภาพจำของ “ผู้บริหารที่ดี” แต่ได้เปลี่ยนวิธีคิดของทั้งวงการบริหารไปทั่วโลก

ในยุคที่เทคโนโลยีเปลี่ยนเร็วกว่าองค์กรตามทัน และ “ภาวะผู้นำ” ถูกพูดถึงจนกลบ “การบริหาร” ที่เป็นรากฐานแท้จริงของความสำเร็จ Mintzberg กลับมาสะท้อนให้เราเห็นว่า “ผู้บริหารที่ดี” ไม่ได้เป็นแค่คนที่วางแผน แต่คือผู้ที่ ลงมือทำ เห็นใจ เข้าใจ และเชื่อมโยงองค์กรอย่างแท้จริง

Reframing Management: เปลี่ยนวิธีคิด… ไม่ใช่แค่เปลี่ยนวิธีทำ

ตลอด 50 ปีที่ผ่านมา Mintzberg เป็นนักคิดที่โดดเด่นด้านการ “reframe” หรือเปลี่ยนกรอบความคิด เช่น:

• กลยุทธ์ (Strategy) ไม่ใช่การวางแผนล่วงหน้า แต่เป็นสิ่งที่เรียนรู้จากการลงมือทำ

• การฝึกผู้บริหาร (Managerial Training) ไม่ใช่เรียนจากเคสสตัดดี้ แต่ต้องเรียนรู้ร่วมกันจากประสบการณ์จริง

• โครงสร้างองค์กร (Structure) ไม่ใช่สิ่งที่วางบนกระดาษ แต่เป็นสิ่งที่ค้นพบจากพฤติกรรมการทำงานของคนในองค์กร

ตัวอย่างเช่น การจัดสวนที่ออกแบบทางเดินเป็นเส้นโค้ง แต่คนเดินตัดตรงจาก A ไป B เสมอ นักออกแบบที่เข้าใจพฤติกรรมจริงจะเลือก “ปูทางตามที่คนเดิน” ซึ่งก็คือหลักเดียวกันกับ “การออกแบบองค์กรตามธรรมชาติของการทำงานจริง” นั่นเอง

เข้าใจโครงสร้างองค์กรก่อนจะบริหารได้จริง

Mintzberg แบ่งองค์กรออกเป็น 4 รูปแบบหลัก:

1. Personal Organization – ธุรกิจที่ผูกกับเจ้าของ เช่น ร้านอาหารเล็กๆ

2. Programmed Organization – โครงสร้างแบบแม่นยำ ระบบสูง เช่น McDonald’s

3. Professional Organization – ขับเคลื่อนด้วยความเชี่ยวชาญเฉพาะ เช่น โรงพยาบาล มหาวิทยาลัย

4. Project Organization – ขับเคลื่อนด้วยโครงการ เช่น บริษัททำภาพยนตร์ หรือ R&D Lab

   
   

สิ่งสำคัญคือ “ผู้บริหารไม่สามารถใช้หลักการเดียวกันกับทุกประเภทขององค์กรได้” เช่น การเอาผู้บริหารโลจิสติกส์มาเป็นผู้อำนวยการสถาบันการศึกษา อาจทำให้อาจารย์ชั้นยอดลาออกกันหมด เพราะโครงสร้างและวิธีคิดไม่ตรงกัน

การบริหารคือความเข้าใจ ไม่ใช่การควบคุม

Mintzberg เตือนเราว่า ความเข้าใจผิดใหญ่ขององค์กรวันนี้คือการแยก “ภาวะผู้นำ” ออกจาก “การบริหาร” และยกย่องผู้นำจนลืมพื้นฐานของการลงมือทำ

เขายกตัวอย่าง Jack Welch (อดีต CEO ของ GE) ที่ลงไปคลุกกับปัญหาหน้างานโรงงานหลอดไฟ แล้วประสานงานกับทีมเครื่องยนต์เจ็ทเพื่อแก้ปัญหาซอฟต์แวร์ — ไม่ใช่เพราะ CEO ต้องแก้ทุกอย่างเอง แต่เพราะ “คนที่บริหารต้องเข้าใจความจริง ณ สถานะการณ์จริง”

องค์กรดี เริ่มจากการคัดเลือกผู้บริหารที่ใช่

การเลือกคนบริหารผิด เป็นจุดเริ่มของความล้มเหลวทั้งระบบ Mintzberg เสนอว่าไม่ควรพิจารณาแค่จากเบื้องบน แต่ควร “ฟังเสียงของคนที่เคยทำงานร่วมกับผู้สมัครจริง” เพื่อดูว่าเขา “บริหาร” จริงหรือแค่ “ควบคุม” คน

ในบางบริษัทที่ปรึกษา มีระบบให้พาร์ตเนอร์เลือกผู้นำองค์กรร่วมกัน — ไม่ใช่แค่ประชาธิปไตย แต่เพราะ “คนที่เคยถูกบริหาร” รู้ดีที่สุดว่าผู้นำคนไหนสร้างงานหรือสร้างปัญหา

บทสรุปสำหรับผู้บริหารยุคใหม่

1. ถามตัวเอง: เข้าใจองค์กรของคุณจริงหรือยัง? ไม่ใช่จากภาพรวม แต่จากพฤติกรรมของคนในงาน

2. อย่าบริหารจากหอคอย — ลงไปสัมผัสหน้างานจริง เห็นและฟังด้วยตนเอง

3. พัฒนาโครงสร้างจากพฤติกรรมจริง ไม่ใช่ทฤษฎี – ปูทางตามที่คนเดิน

4. ผู้นำไม่พอ ต้องมีผู้จัดการที่ลงมือทำและเข้าใจ

5. วัดผู้จัดการจากผลกระทบต่อคนรอบตัว ไม่ใช่แค่ผลงานบนกระดาษ